O przywódcach II Rzeczypospolitej najczęściej mówi się w tonie legend: Piłsudski – charyzmatyczny Marszałek, Dmowski – ideolog narodu, Paderewski – pianista, który uwiódł świat. Tyle że państwo nie jest sceną dla anegdot, tylko organizacją wysokiego ryzyka. W 1935 roku – po śmierci Piłsudskiego – Polska musiała odpowiedzieć na pytanie: kto ma ją prowadzić dalej?
W mojej książce nie zdałem się na intuicję, tylko na model. Potraktowałem II RP jak proces rekrutacyjny do najtrudniejszej posady w kraju. Do „assessment center” trafiło ponad sto nazwisk – polityków, wojskowych, liderów ruchów społecznych. Silnik sztucznej inteligencji, zasilony biogramami, decyzjami i kontekstem epoki, oceniał ich według czterech prostych kryteriów.
Pierwsze to konsolidacja władzy – zdolność do budowania sprawnego ośrodka decyzyjnego, dobierania ludzi i kończenia sporów. Drugie to reakcja kryzysowa – tempo i jakość decyzji, gdy mapa nagle przestaje zgadzać się z terenem. Trzecie to legitymizacja – czy ktoś potrafi opowiedzieć rację stanu tak, by ludzie ją uznali, a nie tylko znosili. Czwarte to zdolność koalicyjna – umiejętność łączenia cudzych interesów w jeden front, zamiast mnożenia wrogów.
Każdy kandydat dostał punkty w skali od zera do dziesięciu. Suma czterech wskaźników stworzyła indeks strategiczny – miarę odporności przywództwa. Wyniki były zaskakująco klarowne. Z jednej strony model pokazał profil hegemoniczny, uosabiany przez Romana Dmowskiego: pełna konsolidacja, mocny mandat, ale niska zdolność budowania mostów. Z drugiej – profil koalicyjny, w którym najwyżej znalazł się Władysław Sikorski: dobry w każdym wymiarze, zdolny do współpracy i elastyczny wobec wstrząsów.
To właśnie ten ranking stał się podstawą fabuły „Ćwierć Wieku Pokoju”. Historia alternatywna, którą opisałem, nie jest więc czystą fantazją. To scenariusz wyłoniony w grze strategicznej, w której algorytmy i dane mierzyły kompetencje przywódców, a ja – jako autor – opowiedziałem, co by było, gdyby taki wybór rzeczywiście zapadł.
TABELA PORÓWNAWCZA KANDYDATÓW
|
KANDYDAT (FRAKCJA) |
KONSOLIDACJA |
REAKCJA KRYZYSOWA |
LEGITYMIZACJA |
ZDOLNOŚĆ KOALICYJNA |
INDEKS STRATEGI-CZNY |
|
Roman Dmowski (Endecja) |
10 – Bezapelacyjna kontrola aparatu państwa (autorytet „Naczelnika”) |
8 – Planowe działania w obliczu zagrożeń (np. stanowczość wobec Niemiec w Gdańsku) |
9 – Współtwórca niepodległości, uznanie międzynarodowe (podpisanie traktatu wersalskiego) |
6 – Ograniczona inkluzyjność; rządzenie oparte na obozie narodowym, marginalizacja mniejszości |
33 |
|
Władysław Sikorski (wojskowy niezależny) |
7 – Autorytet w wojsku, brak własnej partii (względnie słaba baza wewnętrzna) |
9 – Sprawdzone dowodzenie w wojnie, zdecydowane działania kryzysowe (Premier RP na uchodźstwie 1939–1943) |
8 – Popularność jako bohatera wojennego; szanowany przez społeczeństwo i aliantów (uważany nawet za kandydata na prezydenta) |
8 – Wysoka zdolność łączenia obozów (współtwórca Frontu Morges z Paderewskim) |
32 |
|
Wincenty Witos (PSL „Piast”) |
5 – Ograniczona kontrola (lider ludowy trzykrotnym premierem, obalanym przewrotami) |
7 – Doświadczenie rządzenia w czasach wojny 1920 (mobilizacja społeczeństwa do obrony) |
8 – „Mesjasz chłopów”, ogromne poparcie wsi, lecz w oczach elit kontrowersyjny |
8 – Mistrz parlamentarnych koalicji (rządy Chjeno-Piasta 1923, Centrolew 1929–1930) |
28 |
|
Kazimierz Sosnkowski (Sanacja) |
6 – Wpływy w kręgach piłsudczyków, ale bez masowego zaplecza (odsunięty przez obóz Rydza) |
8 – Kompetentny dowódca (zasługi w wojnie polsko-sowieckiej i później dowódca AK na uchodźstwie) |
7 – Legenda legionowa, bliski druh Piłsudskiego (daje mu to prestiż w wojsku) |
5 – Umiarkowana skłonność do współpracy (w II wojnie członek opozycyjnego Frontu Morges) |
26 |
|
Wojciech Korfanty (Chadecja) |
4 — Niewielka własna baza (przywódca Śląska, ale bez ogólnokrajowej struktury) |
6 – Wykazał determinację w kryzysach (powstania śląskie 1921, konfrontacja z rządem sanacji) |
8 – Bohater narodowy na Górnym Śląsku, więziony przez sanację (męczennik opozycji) |
7 – Łącznik obozów centrowych (wicepremier 1923, współlider Centrolewu, działacz Frontu Morges z Sikorskim i Paderewskim) |
25 |
|
Ignacy Jan Paderewski (Chadecja) |
3 – Brak aparatu partyjnego (autorytet osobisty, nie organizacyjny) |
4 — Niewielkie doświadczenie wykonawcze w sytuacjach kryzysowych (figuratywny premier 1919) |
10 — Ogromny autorytet moralny i międzynarodowy (ojciec niepodległości, sława pianisty) |
7 – Postać pomostowa, akceptowana przez szerokie spektrum (lider emigracyjnej Rady Narodowej 1940) |
24 |
|
Edward Rydz-Śmigły (Sanacja/OZN) |
7 – Znaczna kontrola sił zbrojnych i administracji (ogłoszony „Drugi po Prezydencie” w 1936) |
5 — Wątpliwe decyzje w obliczu wojny 1939 (ograniczone zdolności strategiczne jako Wódz Naczelny) |
6 – Formalna chwała Marszałka Polski od 1936, ale brak charyzmy Piłsudskiego (mniejszy autorytet moralny) |
4 – Niska inkluzyjność; rządy autorytarne OZN nie zyskały masowego poparcia ani sojuszników w elitach |
22 |
|
Tadeusz Kutrzeba (wojskowy) |
4 – Technokrata wojskowy bez zaplecza politycznego |
8 – Wysoka inicjatywa w obliczu inwazji (planował i przeprowadził kontruderzenie nad Bzurą 1939) |
5 – Renoma świetnego stratega, ale mało znany społeczeństwu przed 1939 |
4 — Słabe kontakty polityczne (lojalność wobec przełożonych, nie angażował się w układy partyjne) |
21 |
|
Adam Doboszyński (Endecja – radykał) |
5 – Lokalna konsolidacja (budował struktury SN w Małopolsce) brak ogólnokrajowej władzy |
5 – Działania impulsywne w kryzysie (samowolna zbrojna akcja „Marsz na Myślenice” 1936) |
4 — Idol skrajnej prawicy (uniewinnienie przez ławę przysięgłych dało mu sławę), lecz napiętnowany przez władze |
3 — Niewielka skłonność do kompromisu (ideologiczny doktryner, konfliktowy wobec sanacji i umiarkowanych) |
17 |
|
Władysław Studnicki (Endecja – niemcofil) |
3 – Brak zaplecza społecznego (odludek polityczny, ideolog bez partii masowej) |
6 – Kontrowersyjna recepta na kryzys: sojusz z III Rzeszą celem uniknięcia wojny dwufrontowej (strategia oportunistyczna) |
2 — Bardzo niska legitymizacja: jawny germanofil i antysemita izolowany nawet wśród endeków |
2 – Praktycznie zerowa koalicyjność; poglądy eliminujące go ze współpracy (nawet narodowcy odcinali się od jego proniemieckich koncepcji) |
13 |